บางคนบอกว่า 'หนังสือเก่า' มีกลิ่นหอมคล้ายวานิลลา บางคนบอกว่าคล้ายกลิ่นช็อกโกแลต ขณะที่บางคนบอกว่าคล้ายกลิ่นกาแฟ แต่ทว่ากลิ่นหอมจาก 'หนังสือเก่า' นั้นเกิดจากอะไร?

นักวิทยาศาสตร์อธิบายว่า กลิ่นหนังสือเก่า คือกลิ่นของเคมี ซึ่งเมื่อเวลาผ่านไป สารเคมีจากกาว กระดาษ และหมึก จะเริ่มสลายตัว และปล่อยสารระเหยออกมา เป็นต้นกำเนิดของกลิ่นจากหนังสือเก่า

มีงานวิจัยเมื่อปี 2009 ศึกษาเกี่ยวกับกลิ่นของหนังสือเก่า พบว่า กลิ่นหอมอันซับซ้อนนั้นเป็นส่วนผสมของ สารอินทรีย์ระเหย (VOCs) หลายร้อยชนิดที่ปล่อยออกมาจากกระดาษ มาติจา สเตอลิก หัวหน้าทีมวิจัยอธิบายว่า

"กลิ่นของหนังสือเก่านั้น ผสมผสานระหว่างกลิ่นหญ้าอ่อนๆ กับรสเปรี้ยวของกรด และกลิ่นวานิลลาจางๆ บนกลิ่นที่ค่อนข้างอับ ซึ่งเป็นเอกลักษณ์ของหนังสือเก่า”

สมาคมพ่อค้าหนังสือเก่าระหว่างประเทศ ให้คำตอบว่า กลิ่นหอมจางๆ ของวานิลลานั้นเป็นกลิ่นทั่วไปของหนังสือเก่าซึ่งเกิดจาก 'ลิกนิน' ที่อยู่ในกระดาษทุกชนิดที่ทำจากไม้ และมีความเกี่ยวข้องใกล้ชิดกับวานิลลา เมื่อมันสลายตัว ลิกนินจะให้กลิ่นวานิลลาจางๆ กับหนังสือเก่า

มีการทดลองโดยนักวิจัยจากมหาวิทยาลัยลอนดอน ซึ่งสกัดสารประกอบอินทรีย์ระเหยจากนวนิยายฝรั่งเศสที่ตีพิมพ์เมื่อปี 1928 และให้ผู้เข้าร่วมทดลอง 79 คนสูดกลิ่นโดยไม่บอกให้ทราบ และขอให้ผู้ร่วมทดลองอธิบายถึงกลิ่นจากหนังสือเก่า

ผลการทดลองพบว่า มากกว่า 1 ใน 3 ของผู้เข้าร่วมการทดลองบอกว่า กลิ่นที่สกัดจากหนังสือเก่าทำให้นึกถึงกลิ่นช็อกโกแลต รองลงมา ตอบว่าเป็นกลิ่นของกาแฟ

นักวิจัยทำการทดลองเพิ่มเติม โดยให้อาสาสมัครที่เข้าร่วมการทดลองอธิบายถึงกลิ่นของห้องสมุดวิหารเซนต์พอลในกรุงลอนดอน อาสาสมัครบอกว่า กลิ่นของห้องสมุดต่างจากกลิ่นหนังสือ มีกลิ่นเหมือนไม้ แต่ส่วนใหญ่บอกว่า มีกลิ่นคล้ายควันและคล้ายกลิ่นของดิน

ซิซิเลีย เบมบิบรี นักวิจัยกล่าวว่า มีแนวโน้มที่ผู้ร่วมทดลองจะอธิบายกลิ่นที่พวกเขาไม่รู้โดยเทียบกับกลิ่นอื่นๆ ที่คุ้นเคย ซึ่งกลิ่นของช็อกโกแลตและกาแฟคล้ายกับกลิ่นของหนังสือเก่า ทั้งนี้ช็อกโกแลตและกาแฟมี 'ลิกนิน' และ 'เซลลูโลส' ซึ่งเป็นสารประกอบอินทรีย์ที่มีอยู่ในกระดาษด้วยเช่นเดียวกัน

หัวหน้าทีมวิจัยกล่าวว่า ระบบรับกลิ่นของเรานั้นอยู่ใกล้กับศูนย์กลางความทรงจำในสมองมาก ทำให้เรามักเชื่อมโยงกลิ่นบางกลิ่นกับความทรงจำต่างๆ บ่อยครั้งที่กลิ่นปลุกความทรงจำเก่าๆ ที่อาจลืมไปแล้วให้กลับมาได้