เมื่อเราตื่นนอนจากความฝันที่เต็มไปด้วยสีสันในตอนเช้า แต่กลับพบว่าจดจำรายละเอียดเกี่ยวกับความฝันไม่ได้เลย แต่ไม่ต้องแปลกใจ เพราะผู้เชี่ยวชาญด้านความฝันอธิบายว่า นี่คือสิ่งที่เกิดขึ้นโดยปรกติกับคนส่วนใหญ่

การฝันจะเกิดขึ้นในช่วงของการนอนหลับที่เรียกว่า ระยะหลับฝัน ซึ่งเป็นระยะการหลับที่มีการกรอกตาแบบรวดเร็ว หรือ Rapid Eye Movement Sleep (REM sleep) โดยที่สมองยังคงทำงานในระดับใกล้เคียงกับช่วงเวลาที่เรากำลังตื่นอยู่

เดียดรี บาร์เร็ต นักวิจัยเกี่ยวกับการฝัน คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด อธิบายว่า ระยะการหลับช่วง REM พื้นที่สมองส่วนของการถ่ายทอดความจำไปยังพื้นที่จัดเก็บความจำระยะยาวจะหยุดทำงาน มีเพียงพื้นที่สมองส่วนที่เป็นความจำระยะสั้นที่ทำงานอยู่ โดยจะเกาะติดกับความฝันอยู่นานราว 30 วินาที หากเราตื่นจากการนอนในช่วงระยะหลับฝัน เรามักจำความฝันของเราได้ แต่ถ้าเข้าสู่ขั้นต่อไปของการหลับโดยที่ไม่ถูกปลุก ความฝันก็จะไม่ถูกส่งเข้าสู่ความจำระยะยาว ทำให้เราจดจำความฝันไม่ค่อยได้

บาร์เร็ตอธิบายว่า การนอนระยะหลับฝัน เกิดขึ้นทุก 90 นาทีโดยประมาณ และจะทอดยาวออกไปหากช่วงกลางคืนยาวนานขึ้น วงจรระยะหลับฝันจะเกิดขึ้นนานราว 2-3 นาที บาร์เร็ตกล่าวว่า คนส่วนใหญ่เมื่อนอนครบ 8 ชม.ในตอนกลางคืน จะมีระยะการหลับฝันอยู่ราว 20 นาที

ความจำเกี่ยวกับความฝัน ยังเกี่ยวกับจำนวน ชม.ของการนอนหลับ การนอนหลับนาน 6 ชม.จะฝันน้อยกว่าการนอนหลับ 8 ชม.ถึงครึ่งหนึ่ง โดย ชม.สุดท้ายของการหลับสำคัญที่สุดสำหรับการฝัน เนื่องจากมีแนวโน้มว่าเราจะจดจำความฝันสุดท้ายได้ก่อนตื่นนอน

บาร์เร็ตอธิบายว่า โดยเฉลี่ยแล้วผู้หญิงมีแนวโน้มที่จะจำความฝันได้มากกว่าผู้ชาย และคนอายุน้อยจะจำความฝันได้แม่นยำกว่าคนอายุมาก งานวิจัยหลายชิ้นพบว่า เด็กจะจดจำความฝันได้มากขึ้นตามอายุ จากวัยรุ่นตอนต้นไปจนถึงตอนต้นอายุ 20 จากนั้นความสามารถในการจำความฝันจะค่อยๆ ลดลงเมื่อเข้าสู่วัยผู้ใหญ่และลดลงไปจนตลอดชั่วอายุขัย

บาร์เร็ตกล่าวว่า ลักษณะนิสัยของแต่ละคนที่แตกต่างกันเกี่ยวข้องกับการสามารถในการจดจำความฝัน คนที่มีลักษณะเก็บตัว หรือมีบุคลิกแบบอินโทรเวิร์ต มีแนวโน้มว่าจะจดจำความฝันได้มากกว่าคนที่มีบุคลิกแบบเอ็กซ์โทรเวิร์ต

เลสลี อัลลิส ที่ปรึกษาด้านการรักษา ในบริติชโคลัมเบีย บอกว่า มีความเป็นไปได้ที่เราจะฝึกให้สมองจดจำความฝัน เธอแนะนำผู้ที่ต้องการจำความฝันว่า ให้ใช้เวลาครู่หนึ่งหลังตื่นนอน ก่อนจะขยับร่างกาย ให้คิดถึงความฝันที่เพิ่งฝันและพยายามจดจำให้ได้มากที่สุด จะช่วยให้ความฝันถูกย้ายจากความจำระยะสั้นไปสู่ความจำระยะยาว และทำให้เราจดจำความฝันได้ดีขึ้น